BUDZIĆ i BUDDA | odc. 6

Dla dociekliwych | Źródła

• Na filmie skupiam się na tym najbardziej znanym Buddzie, ale w różnych tradycjach mogą występować także inni Buddowie. W najwcześniejszych tekstach palijskich pojawia się ich siedmiu (Siddhattha Gotama jest ostatnim z nich), w późniejszych – dwudziestu dziewięciu (Siddhattha Gotama jest przedostatnim z nich). Słowo budda (wówczas pisane po polsku często małą literą) może też być ogólnym określeniem kogoś „przebudzonego”, kto osiągnął nirwanę.

• Buddy (Siddhatthy Gotamy) nie należy mylić z tzw. „śmiejącym się Buddą”, czyli postacią o imieniu Budai, wywodzącą się z folkloru chińskiego. O ile Budda przedstawiany na posągach jest człowiekiem o normalnej tuszy (albo nawet – jeśli przedstawia się go w okresie ascezy – człowiekiem ekstremalnie chudym), o tyle Budai jest bardzo gruby i uśmiechnięty.

• Na filmie mówię, jak nazywał się Budda w języku palijskim (pali): Siddhattha Gotama. Natomiast w sanskrycie brzmi to Siddhārtha Gautama.

• W ogóle w języku palijskim w zbitkach „r + spółgłoska” to r upodobniło się do stojącej po nim spółgłoski. Widać to w terminach znanych z buddyzmu: w sanskrycie mamy dharma i nirvāṇa, po palijsku dhamma i nibbāna.

• (ten punkt pochodzi od indologa, Krzysztofa Gutowskiego – dziękuję bardzo za pomoc!) Budda nauczał po palijsku, a sanskrytowi był niechętny – wręcz zabraniał, by jego nauki były przekazywane w sanskrycie. Może dlatego, że sanskryt był wówczas przede wszystkim językiem rytuału wedyjskiego (najstarszej religii ludów indyjskich, wywodzącej się w dużej mierze z religii praindoeuropejskiej), a Budda odcinał się mocno od rytualistyki wedyjskiej. Ale później (około I wieku po Chr.) w pewnym odłamie buddyzmu zwanym mahajaną zaczęto jednak pisać w sanskrycie – co było związane z tym, że sanskryt stał się już wtedy językiem „klasycznym”, językiem nauki i kultury. Przyjęto zatem sanskryt, żeby uczestniczyć w życiu intelektualnym subkontynentu. Natomiast therawada, czyli „stary buddyzm”, zachowała język palijski jako język kanoniczny. Ale therawada w Indiach stopniowo słabła – zachowała się natomiast na Sri Lance i w Azji Południowo-Wschodniej (Kambodża, Laos, Birma, Tajlandia, Singapur).

• Budda był także nazywany Śakjamuni (Śakyamunī), czyli dosłownie „mędrzec z rodu Śakjów”.

• Sanskrycka forma buddhaḥ to mianownik liczby pojedynczej (w dodatku końcówka może brzmieć różnie w zależności od tego, jakie słowo następuje po nim; ale to jest najbardziej „standardowa” forma mianownika). Ale w przypadku słów sanskryckich często w różnych źródłach podaje się nie mianownik, lecz temat słowa, który brzmi tutaj buddha-. „Temat” to ta część słowa, która pozostaje po odcięciu końcówek fleksyjnych. Czyli w mianowniku buddhaḥ tematem jest buddha, końcówką –ḥ, w dopełniaczu buddhasya tematem jest buddha-, końcówką –sya itd. Podobnie jest w palijskim – mianownik liczby pojedynczej brzmi buddho, ale często podaje się temat, który brzmi tak sam, jak w sanskrycie: buddha– (tyle że w mianowniku to tematyczne a przechodzi w o).

• Scenariusz, prowadzenie, montaż – Kamil Pawlicki
• Kierownictwo produkcji – Klara Pawlicka
• Opracowanie graficzne – Jacek Owczarz