JABŁKO & APPLE | odc. 11

Dla dociekliwych | Źródła

• Różne są zalecenia co do poprawnej wymowy słowa jabłko; część uważa wymowę [i̯abu̯ko] za hiperpoprawną, a zaleca wymowę [i̯apu̯̦ko], ewentualnie [i̯apko]. Ale inni – np. prof. Bralczyk – dopuszczają zarówno wymowę [i̯apu̯̦ko], jak i [i̯abu̯ko].
  
  
• Nie ma pewności, czy w polszczyźnie zostało zapisane słowo jabło. Pojawia się ono w tzw. „Słowniku warszawskim” (czyli w „Słowniku języka polskiego” pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwieckiego, wydanym w Warszawie w latach 1900-1927), ale bez podania źródła. Formy niezdrobnione są za to poświadczone – oprócz staroczeskiego jablo – także w językach południowosłowiańskich: bułgarskie jáblo i jábol, słoweńskie jablo i jabel.
  
  
• Nie wszystkie języki północnogermańskie mają pojedyncze „p”: po szwedzku pokrewne słowo to äpple (w staroszwedzkim: æple), po duńsku æble (w staroduńskim: æplæ) – są to jednak już późniejsze zmiany w obrębie tych języków.
  
  
• Formę praindoeuropejską rekonstruuje się jako *h₂ébl̥ lub jako *h₂ébōl. Prasłowiańskie *ablo nie pochodziło od tych form bezpośrednio, lecz od ich derywatu z sufiksem *-o-.
  
  
• Wielu badaczy ma wątpliwości co do tego, czy rzeczywiście można nazwać tę formę „praindoeuropejską”. Z trzech powodów:

1. 1. Jest poświadczona tylko w językach północno-zachodnich (co prawda, być może istnieją też pokrewne słowa irańskie, np. pasztuńskie maṇá, o ile założymy, że pochodzi ono z *amarna-, a to z *abarna-).
   2. Zawiera nietypową jak na język praindoeuropejski głoskę *b. Jest to głoska bardzo rzadka, niektórzy (tzw. szkoła lejdeńska, np. Alexander Lubotsky) twierdzą wręcz, że w praindoeuropejskim w ogóle nie było głoski *b.
   3. Niezupełnie jasna jest budowa tego słowa: prawdopodobnie zawiera ono przyrostek *-l-, ale w języku praindoeuropejskim jest bardzo mało słów, które go zawierają.

Te powody skłaniają też wielu do przypuszczenia, że było to zapożyczenie – może do praindoeuropejskiego, a może do języków północno-zachodnio-europejskich. Ale podanie źródła tego zapożyczenia nie jest takie łatwe. Zwykle wymienia się:

– jakiś język nieindoeuropejski, którym posługiwali się mieszkańcy Europy (lub Europy Północno-Zachodniej) przed przybyciem Indoeuropejczyków (tzw. substrat),

– języki semickie – np. A. Zavaroni łączy to słowo z chamito-semickimi rdzeniami zaczynającymi się na *HmB-, oznaczającymi ‘genitalia’. Założenie jest takie, że rdzeń ten pierwotnie znaczył ‘jabłko’, ale z czasem wytworzyło się znaczenie metaforyczne ‘genitalia’, a później słowo w znaczeniu pierwotnym wyszło z użycia.

• Forma *meh₂lon też jest niepewna, i też podejrzewa się ją o bycie zapożyczoną. Niektórzy badacze próbują łączyć ze sobą formy *h₂ébl̥ (lub *h₂ébōl) i *meh₂lon, zwykle uznając, że są to różne formy tego samego zapożyczenia (wymaga to jednak przyjęcia wielu zmian fonetycznych).

• Scenariusz, prowadzenie, montaż – Kamil Pawlicki
• Kierownictwo produkcji – Klara Pawlicka
• Opracowanie graficzne – Jacek Owczarz