MORSKA ROSA i MORSKA DZIEWCZYNA | odc. 3

Dla dociekliwych | Źródła

• Co do kormorana: łacińskie corvus marinus odziedziczył język starofrancuski jako cormarenc (w dzisiejszym francuskim cormoran), a ze starofrancuskiego zostało ono zapożyczone do innych języków europejskich.

• Nie jest to jednak jedyna możliwa etymologia starofrancuskiego cormaran: niektórzy twierdzą, że pierwsza część tego złożenia pochodzi rzeczywiście z łaciny (corp z łacińskiego corvus), ale druga część pochodzi z języka bretońskiego, z formy morvran (od mor ‘morze’ i bran ‘wrona’). Język bretoński to jeden z języków celtyckich – te języki też odziedziczyły praindoeuropejskie *móri, a zatem nieprzypadkowo po bretońsku mor oznacza ‘morze’. Czyli nawet jeśli to właśnie ta etymologia jest prawdziwa, to i tak kormoran jest spokrewniony ze słowem morze 🙂

• Co do rozmarynu: najczęściej wyprowadza się go od ros marinus, choć niektórzy łączą go raczej z greckimi słowami ῥώψ (rhṓps) ‘krzew’ i μύρον (mýron) ‘słodki olejek, maść, perfumy’, czyli byłby to ‘pachnący krzew’ – choć ta etymologia jest nieco problematyczna. Możliwe też, że pierwotne pochodzenie słowa jest rzeczywiście inne (na przykład greckie), ale z czasem brzmienie słowa zostało przekształcone pod wpływem skojarzenia z ros marinus (tzw. etymologia ludowa).

• Co do marynarza i marynarki: na filmie podałem informacje trochę skrótowo. Mówiąc bardziej precyzyjnie: łacińskie marinarius odziedziczył język starofrancuski jako marinier. To słowo zostało zapożyczone do niemieckiego jako Mariner, a stamtąd do polskiego jako marynarz. I już na gruncie języka polskiego zostało utworzone słowo marynarka ‘flota’. Natomiast marynarka ‘kurka marynarska > część garnituru’ pochodzi prawdopodobnie z włoskiego marinara ‘kurtka marynarska’, które utworzono od marinaro (dziś częściej marinaio) ‘marynarz’ (które pochodzi od tego samego marinarius).

• Znaczenie praindoeuropejskiego *móri nie jest do końca jasne. Niektórzy podają ‘morze, jezioro’, inni uważają, że raczej znaczenie ‘stojąca woda, jezioro’ było wcześniejsze. Zauważono, że u tych ludów, które mają dostęp do otwartego morza (języki celtyckie, italskie, bałtyckie, słowiańskie) znaczenie to ‘morze’, natomiast u tych ludów, które żyły raczej wewnątrz lądu (hetycki, osetyński) znaczenie to ‘jezioro’ (inna sprawa, że akurat pokrewieństwo słów hetyckich i osetyńskich nie jest tu pewne). Znaczenie mogło więc przejść od ‘morze’ do ‘jezioro’, albo odwrotnie – poszczególne ludy mogły dostosowywać je do środowiska, w którym żyły. Co prawda, do tej reguły nie bardzo pasują języki germańskie – mówiące nimi ludy miały dostęp do otwartego morza, a jednak pierwotne znaczenie to raczej ‘jezioro’ – to więc przechyla, zdaniem części językoznawców, szalę na korzyść tego, że pierwotnym znaczeniem *móri było raczej ‘jezioro’. Poza tym zwracają oni uwagę, że np. Grecy na określenie morza nie używają pierwotnej, pochodzącej z praindoeuropejskiego *móri nazwy, lecz zapożyczyli nazwę od ludów, na których teren przyszli – dziś brzmi to θάλασσα (thálassa). Ale możliwe, że już na etapie praindoeuropejskim słowo *móri oznaczało i morze, i jezioro.

• Scenariusz, prowadzenie, montaż – Kamil Pawlicki
• Kierownictwo produkcji – Klara Pawlicka
• Opracowanie graficzne – Jacek Owczarz