Co kormoran ma wspólnego z rozmarynem? I z marynatami?
Wszystkie są związane z morzem…
Dla dociekliwych
- Co do kormorana: łacińskie corvus marinus odziedziczył język starofrancuski jako cormarenc (w dzisiejszym francuskim cormoran), a ze starofrancuskiego zostało ono zapożyczone do innych języków europejskich.
- Nie jest to jednak jedyna możliwa etymologia starofrancuskiego cormaran: niektórzy twierdzą, że pierwsza część tego złożenia pochodzi rzeczywiście z łaciny (corp z łacińskiego corvus), ale druga część pochodzi z języka bretońskiego, z formy morvran (od mor ‘morze’ i bran ‘wrona’). Język bretoński to jeden z języków celtyckich – te języki też odziedziczyły praindoeuropejskie *móri, a zatem nieprzypadkowo po bretońsku mor oznacza ‘morze’. Czyli nawet jeśli to właśnie ta etymologia jest prawdziwa, to i tak kormoran jest spokrewniony ze słowem morze 🙂
- Co do rozmarynu: najczęściej wyprowadza się go od ros marinus, choć niektórzy łączą go raczej z greckimi słowami ῥώψ (rhṓps) ‘krzew’ i μύρον (mýron) ‘słodki olejek, maść, perfumy’, czyli byłby to ‘pachnący krzew’ – choć ta etymologia jest nieco problematyczna. Możliwe też, że pierwotne pochodzenie słowa jest rzeczywiście inne (na przykład greckie), ale z czasem brzmienie słowa zostało przekształcone pod wpływem skojarzenia z ros marinus (tzw. etymologia ludowa).
- Co do marynarza i marynarki: na filmie podałem informacje trochę skrótowo. Mówiąc bardziej precyzyjnie: łacińskie marinarius odziedziczył język starofrancuski jako marinier. To słowo zostało zapożyczone do niemieckiego jako Mariner, a stamtąd do polskiego jako marynarz. I już na gruncie języka polskiego zostało utworzone słowo marynarka ‘flota’. Natomiast marynarka ‘kurka marynarska > część garnituru’ pochodzi prawdopodobnie z włoskiego marinara ‘kurtka marynarska’, które utworzono od marinaro (dziś częściej marinaio) ‘marynarz’ (które pochodzi od tego samego marinarius).
- Znaczenie praindoeuropejskiego *móri nie jest do końca jasne. Niektórzy podają ‘morze, jezioro’, inni uważają, że raczej znaczenie ‘stojąca woda, jezioro’ było wcześniejsze. Zauważono, że u tych ludów, które mają dostęp do otwartego morza (języki celtyckie, italskie, bałtyckie, słowiańskie) znaczenie to ‘morze’, natomiast u tych ludów, które żyły raczej wewnątrz lądu (hetycki, osetyński) znaczenie to ‘jezioro’ (inna sprawa, że akurat pokrewieństwo słów hetyckich i osetyńskich nie jest tu pewne). Znaczenie mogło więc przejść od ‘morze’ do ‘jezioro’, albo odwrotnie – poszczególne ludy mogły dostosowywać je do środowiska, w którym żyły. Co prawda, do tej reguły nie bardzo pasują języki germańskie – mówiące nimi ludy miały dostęp do otwartego morza, a jednak pierwotne znaczenie to raczej ‘jezioro’ – to więc przechyla, zdaniem części językoznawców, szalę na korzyść tego, że pierwotnym znaczeniem *móri było raczej ‘jezioro’. Poza tym zwracają oni uwagę, że np. Grecy na określenie morza nie używają pierwotnej, pochodzącej z praindoeuropejskiego *móri nazwy, lecz zapożyczyli nazwę od ludów, na których teren przyszli – dziś brzmi to θάλασσα (thálassa). Ale możliwe, że już na etapie praindoeuropejskim słowo *móri oznaczało i morze, i jezioro.
Źródła
- Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
- Rick Derksen, Etymological Dictionary of Proto-Slavic Inherited Lexicon, Leiden-Boston 2009.
- Guus Kroonen, Etymological Dictionary of Proto-Germanic, Leiden-Boston 2013.
- Benjamin W. Fortson IV, Indo-European Language and Culture: An Introduction, Chichester, U.K. – Malden, MA 2004.
- Menażeria etymologiczna, Kormoran – kruk mórz (https://etymologicznamenazeria.wordpr…)
- Michał Łuczyński, Bogowie dawnych Słowian: studium onomastyczne, Kielce 2020.
- Michiel de Vaan, Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages, Leiden-Boston 2008.
- The American Heritage Dictionary of the English Language – The American Heritage Dictionary Indo-European Roots Appendix (https://ahdictionary.com/word/indoeur…)
- Scenariusz, prowadzenie, montaż – Kamil Pawlicki
- Kierownictwo produkcji – Klara Pawlicka
- Opracowanie graficzne – Jacek Owczarz

