osiem

„Ciekawostki” mają już ponad 8 tysięcy polubień! Wielkie dzięki!

W dodatku w tym roku „Ciekawostki” skończą 8 lat!

A czy wiecie, że słowo osiem mogło pierwotnie znaczyć ‘dwie czwórki’?

Polskie osiem, pochodzi z prasłowiańskiego *osmь, a to z praindoeuropejskiego *oḱtō(u̯). Od tego *oḱtō(u̯) pochodzą też na przykład:

• • łacińskie octō – stąd np.:
    • • włoskie otto,
      • hiszpańskie ocho,
      • francuskie huit,
  •  łacińskie octāva – zapożyczone do polskiego jako oktawa ‘ósmy dzień; osiem dni; ósmy stopień gamy’,
  • łacińskie october ‘październik’ (w kalendarzu rzymskim przed reformą Juliusza Cezara październik był ósmym miesiącem roku) – zapożyczone np. do angielskiego jako October,
  • greckie oktṓ – stąd np. angielskie zapożyczenie octopus ‘ośmiornica’ (dosłownie ‘ośmio-stopa’),
  • angielskie eight, niemieckie acht.

Praindoeuropejski liczebnik *oḱtō(u̯) ‘osiem’ miał bardzo nietypową (jak na liczebnik) końcówkę: długie *-ō. Podobną końcówkę ma tylko liczebnik ‘dwa’: *du̯oh₁ (*-oh₁ przechodziło w *-ō – zob. teoria laryngalna – więc jest to w pewnym sensie ta sama końcówka). Przy czym w liczebniku ‘dwa’ końcówka *-oh₁ to oznaczenie… liczby podwójnej.

W języku praindoeuropejskim istniała bowiem nie tylko liczba pojedyncza i mnoga, ale także liczba podwójna, używana do mówienia o dokładnie dwóch obiektach. Jednym z jej oznaczeń była właśnie końcówka *-oh₁ / *-ō (w języku prasłowiańskim przechodziła ona w *a, dlatego jeszcze po staropolsku mieliśmy formy liczby podwójnej zakończone na -a, np. dwa męża, tzn. dwaj mężowie).

Wielu językoznawców uważa więc, że *ō w liczebniku *oḱtō(u̯) ‘osiem’ to też pozostałość liczby podwójnej.

To, że ‘dwa’ było liczbą podwójną, wydaje się oczywiste. Ale dlaczego liczbą podwójną miałoby być ‘osiem’?

Zapewne dlatego, że pierwotnie oznaczało ‘dwie czwórki’. Tym bardziej, że w języku awestyjskim (najwcześniej zapisanym języku z grupy irańskiej) istnieje pokrewne słowo ašti- znaczące ‘szerokość czterech palców, szerokość dłoni’. A liczebniki w wielu językach są związane z systemami liczenia na palcach. Możliwe więc, że Praindoeuropejczycy pierwotnie liczyli w systemie czwórkowym: najpierw na czterech palcach jednej ręki, potem na czterech palcach drugiej – kciuk był oddzielny, więc przy liczeniu pomijany. Wówczas ‘osiem’ znaczyło ‘dwie grupy czterech palców’.

Dopiero później Praindoeuropejczycy przeszli na system dziesiętny, oparty na liczeniu wszystkich dziesięciu palców u obu rąk.

Może więc powiecie o „Ciekawostkach” znajomym, tak, żeby „Ciekawostki” też mogły przejść na system dziesiętny i dojść do 10 tysięcy? 😉