POLSKA & PIANINO | odc. 14

Dla dociekliwych

• • Inne języki, które wywodzą nazwę Polski od Lędzian:

– perski: لهستان (Lehistan)

– ormiański: Լեհաստան (Lehastan)

– kurdyjski: Леһьстан/لێهستان (Lêhistan) lub Лоһестан/لۆهێستان (Lohêstan)

– tadżycki Лаҳистон/لهستان (Lahiston)

Co ciekawe, nazwę przejęli też Skandynawowie, stąd wysokoislandzkie Læsialand.

• • Być może z nazwą Polski spokrewniona jest też nazwa Mediolan. Nazwa ta wywodzi się z łacińskiego Mediolānum, ale bardzo możliwe, że pierwotnie była to nazwa celtycka (galijska). W językach celtyckich jeżeli wyraz zaczynał się od pl, głoska p zanikała – dlatego od rdzenia *pleh₂‐ pochodzi praceltyckie słowo *lānom ‘pole, równina’. Nazwa Mediolānum może więc pochodzić od *medyos ‘środek’ i *lānom ‘pole, równina’ – a więc nazwa oznacza miejsce znajdujące się ‘po środku pola’, ‘po środku równiny’. Gdyby była to nazwa rdzennie łacińska, brzmiałaby zapewne Medioplānum.

• • Pochodzenie angielskiego field i niemieckiego Feld od rdzenia *pelh₂‐ nie jest pewne; część źródeł (np. Guus Kroonen w „Etymological Dictionary of Proto-Germanic”) wyprowadza je od innego – choć podobnego – rdzenia *pelth₂‐ o podobnym znaczeniu: ‘płaski’. Być może rdzenie *pelh₂‐ i *pelth₂‐ są ze sobą spokrewnione, choć trudno to jednoznacznie potwierdzić.

• • Za to wszyscy zgadzają się co do tego, że od rdzenia *pelh₂‐ pochodzi angielskie floor ‘podłoga’.

• • W tym filmie (i w poprzednich) wspominam często o „wariantach rdzenia praindoeuropejskiego”. Mam na myśli to, że w języku praindoeuropejskim ten sam rdzeń mógł występować na pięciu tzw. stopniach (zob. apofonia praindoeuropejska), np. z samogłoską e (*pelh₂‐), z samogłoską o (*polh₂‐) albo bez samogłoski – wówczas jeżeli jest tam jakiś sonant (*u, *i, *m, *n, *r, *l), to przejmuje ona funkcję samogłoski, co oznacza się kółeczkiem pod daną literą (*pl̥h₂‐). Ale tutaj akurat mamy pewien szczególny typ wymiany samogłoskowej, tzw. Schwebeablaut. Polega on na tym, że obok jednego stopnia e (*pelh₂‐) mamy także drugi, gdzie samogłoska i sonant zamieniają się miejscami (*pleh₂‐). Bierze się to stąd, że od dawnego stopnia zanikowego (*pl̥h₂‐) utworzono nowy stopień e. Taka wymiana zdarza się nie wie wszystkich, ale w dużej liczbie rdzeni praindoeuropejskich.

• • Mówię o pokrewieństwie nazwy Lądek z angielskim land i niemieckim Land . Ale samo polskie słowo ląd jest późne – pojawia się w XVI wieku i nie jest słowem rodzimym, lecz zapożyczeniem ze średnio-wysoko-niemieckiego lant (w dzisiejszym niemieckim: Land). Ale być może jego nietypowy jak na zapożyczenia z tego okresu rozwój (zmiana an w ą) można wytłumaczyć skojarzeniem z podobnym słowem rodzimym ląd, które – być może – zachowało się w polskich dialektach.